کاردرمانی سکته مغزی در کنار سایر راهکارهای توانبخشی همچون فیزیوتراپی و گفتاردرمانی نقش موثری در بهبود وضعیت بیمار و کاهش عوارض پس از سکته مغزی دارد.
سکته مغزی یکی از شایع ترین آسیب های مغزی است که در اثر آسیب دیدگی عروق مغزی رخ داده و منجر به بروز اختلال در عملکرد مغز می شود.
سکته مغزی یک اورژانس پزشکی است که زمانی رخ می دهد که جریان خون به بخشی از مغز قطع یا کاهش یابد و در نتیجه به بافت مغز آسیب وارد شود. سکته مغزی می تواند عواقب جدی و اغلب مخربی از جمله ناتوانی، اختلال شناختی و حتی مرگ داشته باشد. درک علل، عوامل خطر، علائم و درمانهای سکته مغزی به منظور پیشگیری و مدیریت موثر این بیماری جدی بسیار مهم است.
مغز برای عملکرد صحیح نیاز به تامین مداوم اکسیژن و مواد مغذی دارد. این امر از طریق شبکه ای از رگ های خونی که خون غنی از اکسیژن را به سلول های مغز می رسانند به دست می آید.
هنگامی که سکته مغزی رخ می دهد، این جریان خون به یکی از دو روش مختل می شود: سکته مغزی ایسکمیک یا سکته مغزی هموراژیک. سکته مغزی ایسکمیک شایع ترین نوع است که حدود ۸۷ درصد از سکته های مغزی را تشکیل می دهد. زمانی اتفاق میافتد که یک لخته یا پلاک خون یک رگ خونی در مغز را مسدود میکند و اکسیژن رسانی به ناحیه آسیبدیده مغز را قطع میکند. در نتیجه سلول های مغز شروع به مردن می کنند که منجر به نقص عصبی می شود.
از سوی دیگر، سکته های هموراژیک زمانی رخ می دهد که یک رگ خونی ضعیف در مغز پاره شود و باعث خونریزی در بافت مغز اطراف شود. این خونریزی باعث ایجاد فشار بر روی مغز می شود که منجر به تورم و آسیب به سلول های مغز می شود. سکته های هموراژیک کمتر شایع هستند اما اغلب شدیدتر هستند و میزان مرگ و میر بیشتری نسبت به سکته های ایسکمیک دارند.
عوامل خطر برای سکته مغزی
چندین عامل خطر وجود دارد که احتمال سکته مغزی را افزایش می دهد. برخی از این عوامل خطر قابل تغییر هستند، به این معنی که می توان آنها را کنترل یا مدیریت کرد، در حالی که برخی دیگر غیر قابل اصلاح هستند، به این معنی که نمی توان آنها را تغییر داد. عوامل خطر سکته مغزی عبارتند از:
عوامل خطر قابل تغییر:
- فشار خون بالا (فشار خون): فشار خون بالا عامل خطر اصلی سکته است. خطر باریک یا ضعیف شدن رگ های خونی را افزایش می دهد و آنها را مستعد انسداد یا پارگی می کند.
- فیبریلاسیون دهلیزی: یک بیماری قلبی که باعث ضربان قلب نامنظم می شود و می تواند منجر به تشکیل لخته های خونی شود و خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
- دیابت: سطح بالای قند خون می تواند به رگ های خونی آسیب برساند و خطر سکته را افزایش دهد.
- کلسترول بالا: افزایش سطح کلسترول در خون می تواند منجر به ایجاد پلاک در رگ ها شود و خطر انسداد را افزایش دهد.
- سیگار کشیدن: دود تنباکو میتواند به رگهای خونی آسیب برساند، فشار خون را افزایش دهد و تشکیل لختههای خونی را افزایش دهد، که همگی میتوانند خطر سکته را افزایش دهند.
- عدم تحرک بدنی: فقدان ورزش می تواند به چاقی، فشار خون بالا و سایر عوامل خطر سکته مغزی کمک کند.
عوامل خطر غیر قابل تغییر:
سن: خطر سکته مغزی با افزایش سن افزایش مییابد و بیشترین میزان بروز آن در افراد بالای ۵۵ سال، به ویژه افراد بالای ۶۵ سال رخ میدهد.
جنسیت: مردان بیشتر از زنان در معرض خطر سکته مغزی هستند، اما زنان بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از سکته مغزی هستند.
سابقه خانوادگی: افراد با سابقه خانوادگی سکته مغزی یا بیماری قلبی عروقی در معرض خطر بیشتری برای سکته هستند.
علائم سکته مغزی
شناخت علائم و نشانه های سکته مغزی برای جستجوی فوری مراقبت های پزشکی و دریافت درمان فوری بسیار مهم است. مخفف FAST معمولاً برای کمک به یادآوری علائم هشدار دهنده سکته مغزی استفاده می شود:
- افتادگی صورت: ممکن است یک طرف صورت افتاده یا بی حس شود. از فرد بخواهید لبخند بزند و ببینید آیا یک طرف صورتش پایین تر از طرف دیگر است یا خیر.
- ضعف بازو: یک دست ممکن است ضعیف یا بی حس باشد. از فرد بخواهید که هر دو دست خود را بالا بیاورد و ببینید که آیا یکی از بازوها به سمت پایین حرکت می کند یا خیر.
- مشکلات گفتاری: گفتار ممکن است نامفهوم یا مخدوش باشد. از فرد بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند و ببینید آیا در صحبت کردن یا درک کردن مشکل دارد یا خیر.
علاوه بر علائم FAST، سایر علائم رایج سکته مغزی عبارتند از:
- بی حسی یا ضعف در صورت، بازو یا پا، به خصوص در یک طرف بدن
- گیجی، مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار
- مشکلات بینایی در یک یا هر دو چشم
- سرگیجه، از دست دادن تعادل یا هماهنگی
- سردرد شدید بدون علت شناخته شده
توجه به این نکته ضروری است که همه سکتهها با همه این علائم ظاهر نمیشوند و برخی از سکتهها ممکن است تظاهرات غیر معمول یا نامحسوس داشته باشند، بهویژه در افراد مسن.
کاردرمانی سکته مغزی
پس از کنترل علائم بیمار مرحله توانبخشی با فیزیوتراپی ، کاردرمانی و گفتاردرمانی آغاز می شود.
در کلینیک کاردرمانی و یا خدمات کاردرمانی سکته مغزی در منزل خدمات تخصصی برای مبتلایان به سکته مغزی ارائه می شود.
کاردرمانی جزء ضروری توانبخشی سکته مغزی است و نقش مهمی در کمک به بازماندگان سکته برای بازیابی استقلال، بهبود کیفیت زندگی و بازگشت دوباره به فعالیت های روزانه خود دارد. کاردرمانی سکته مغزی بر کمک به بازماندگان سکته مغزی تمرکز دارد تا مهارتها، استراتژیها و سازگاریهای لازم را برای توانایی انجام فعالیتهای روزمره زندگی (ADLs)، مانند لباسپوشیدن، حمام کردن، توالت کردن، آشپزی و رانندگی تا حد امکان مستقل انجام دهند.
سکته مغزی زمانی رخ می دهد که جریان خون به مغز مختل شود، یا به دلیل انسداد (سکته مغزی ایسکمیک) یا با خونریزی در مغز (سکته مغزی هموراژیک). این اختلال در جریان خون می تواند منجر به آسیب مغزی و علائمی مانند ضعف، فلج، مشکلات تعادل و هماهنگی، مشکلات گفتار و زبان، اختلالات شناختی و نقص حسی شود. این اختلالات می تواند به شدت بر توانایی فرد برای انجام فعالیت های روزانه و شرکت در نقش ها و فعالیت های معنادار مانند کار، اوقات فراغت و تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارد.
تکنیکهای کاردرمانی
کاردرمانگران با بازماندگان سکته مغزی کار می کنند تا به این آسیب ها رسیدگی کنند و به آنها کمک کنند تا به اهداف و اولویت های خود برسند. اهداف اصلی کاردرمانی سکته مغزی عبارتند از:
بهبود عملکرد فیزیکی: کاردرمانگران با بازماندگان سکته مغزی کار می کنند تا قدرت، استقامت، تعادل، هماهنگی و مهارت های حرکتی ظریف آنها را بهبود بخشند. آنها ممکن است از تمرینات، فعالیت ها و تجهیزات تطبیقی برای کمک به بازماندگان سکته مغزی استفاده کنند تا توانایی انجام کارهای اساسی و پیچیده را دوباره به دست آورند.
تقویت توانایی های شناختی: بازماندگان سکته مغزی ممکن است دچار اختلالات شناختی مانند مشکلات حافظه، کمبود توجه و مشکلات عملکرد اجرایی شوند. کاردرمانگران از راهبردهای توانبخشی شناختی برای کمک به بازماندگان سکته مغزی برای بهبود تواناییهای شناختی خود و جبران نقصهای شناختی استفاده میکنند.
بهبود مهارت های مراقبت از خود: بازماندگان سکته مغزی ممکن است در انجام وظایف خودمراقبتی مانند حمام کردن، لباس پوشیدن، نظافت و تغذیه خود دچار مشکل شوند. کاردرمانگران با بازماندگان سکته مغزی کار می کنند تا استراتژی ها، سازگاری ها و تکنیک هایی را توسعه دهند که آنها را قادر می سازد تا وظایف خود مراقبتی را تا حد امکان مستقل انجام دهند.
افزایش تحرک و استقلال: کاردرمانگران به بازماندگان سکته کمک می کنند تا تحرک و استقلال خود را در فعالیت هایی مانند جابجایی از تخت به صندلی، راه رفتن، بالا رفتن از پله ها و استفاده از وسایل کمکی مانند واکر و ویلچر بهبود بخشند.
کاردرمانی سکته مغزی معمولاً بلافاصله پس از وقوع سکته مغزی، به طور ایدهآل ظرف چند روز یا چند هفته، آغاز میشود و در طول فرآیند بهبودی ادامه مییابد. تمرکز اولیه کاردرمانی بر ارزیابی توانایی های بازماندگان سکته مغزی، تعیین اهداف و ایجاد یک برنامه درمانی شخصی است.
